Voor een goed begrip van een probleem is het noodzakelijk om de gebruikte begrippen helder en eenduidig te definiëren. Vandaar deze pagina met definities, vragen en antwoorden.
Wikipedia noemt een definitie een samenvattende omschrijving van de kenmerken van een begrip, zodat het niet met een ander verward kan worden.
Synoniemen van definitie zijn begrips-bepaling of -omschrijving en woordverklaring.
Enkele belangrijke begrippen worden hieronder beschreven.
De Raad voor het Rechtsherstel hanteerde als definitie voor het begrip rechtsherstel:
Sedert 1945 herstel in of vergoeding voor door de Duitse bezetter ontnomen rechten.
De Raad had als doelstelling het door de Duitsers tijdens de bezetting 1940-1945 gepleegde onrecht van het zich toe-eigenen en liquideren van vermogensbestanddelen van personen en instellingen zoveel mogelijk ongedaan te maken. De oorspronkelijke eigenaar kreeg zijn eigendommen niet gewoon terug, maar hij moest gaan onderhandelen met de koper van die eigendommen.
De fouten in het beheer direct na de bevrijding vallen buiten deze definitie. Ons tweede probleem dus eveneens.
Doelstelling van de Raad voor het Rechtsherstel
Het rechtsherstel werd in de visie van de Nederlandse regering opgevat als een uitzonderlijk beleidsinstrument.
Uitzonderlijk, omdat het rechtsherstel op iets uitzonderlijks reageerde,
en daarom zelf ook als iets uitzonderlijks werd opgevat dat zich
volledig buiten de normale kanalen afspeelde. De uitzonderlijkheid van het rechtsherstel moest ook het feit rechtvaardigen dat het rechtsherstel niet voldeed aan elementaire rechtsstatelijke normen.
Een beleidsinstrument, omdat het erom ging met het rechtsherstel een aantal beleidsdoelen te realiseren. Het rechtsherstel was er in de eerste plaats om de verstoorde rechtsverhoudingen weer recht te trekken, waarbij de daarbij spelende belangen tegen elkaar werden afgewogen. Maar daarnaast werd het rechtsherstel ook aan andere beleidsdoelen dienstbaar gemaakt, zoals het opsporen van zwart geld en het opsporen en beheren van vijandelijk vermogen en van vermogen van landverraders. In een wijder verband werd het rechtsherstel als een van de vele instrumenten beschouwd die nodig waren in het kader van de wederopbouw.
Minister Lieftinck bezag het rechtsherstel niet zozeer juridisch, maar meer door een economisch-politieke bril. Zijn streven was er consequent op gericht te voorkomen, dat het rechtsherstel de Nederlandse Staat – die na de oorlog vrijwel failliet was – te veel zou gaan kosten. Dit eenzijdige perspectief op het rechtsherstel als kostenverslindende operatie zorgde er voor dat Lieftinck in de jaren van zijn ministerschap voortdurend de hand op de rem hield.
Algemeen internet
Op het internet wordt het begrip rechtsherstel gedefinieerd als rehabilitatie. Dat lijkt ons een te beperkte uitleg. Het gaat bij rechtsherstel in onze ogen niet alleen om het verantwoordelijkheid nemen voor het onrecht, maar ook om het ongedaan maken van het onrecht. Bijvoorbeeld door teruggave van onterecht verkregen eigendommen of door een redelijke schadevergoeding.
Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD-KNAW) koppelt rechtsherstel aan de wettelijke regelingen, die de Nederlandse overheid na de Tweede Wereldoorlog heeft toegepast om eigendomsverhoudingen, die als gevolg van door de bezetter genomen maatregelen waren verstoord, te herstellen.
Daar vallen onze problemen niet onder, de bezetter was niet de veroorzaker van het probleem. Het ontstond pas na de bevrijding.
In Van Dale wordt rechtsherstel gedefinieerd als ‘herstel in onrechtmatig ontnomen rechten’.
Het onrecht van het afnemen van ons vermogen en eigendommen onder verantwoordelijkheid van het NBI valt hier wel onder. Dat onrecht werd door de Minister van Justitie en Veiligheid (MJenV) in de brief van de heer Bos van 29 maart 2019 erkend. Dus volgt het MJenV niet de definitie van het NIOD, maar die van Van Dale. Het MJenV hanteert dus een ruimere definitie dan het NIOD. Opmerkelijk.
Trouwens:
De wettelijke regelingen in Nederland blijken de oorspronkelijke eigenaar minder te beschermen dan de wettelijke regelingen van bijvoorbeeld Frankrijk.
Rehabilitatie
Het synoniem van rechtsherstel is rehabilitatie. Bij rehabilitatie worden de oorspronkelijke eigendommen echter niet meegenomen in de definitie. Ook wel: herstel in den vorigen toestand; eerherstel. Hierbij wordt dus niet gesproken over de eigendommen, maar vooral eerherstel. Het zuiveren van de goede naam.
Restitutie
Van Dale noemt hiervoor te twee woorden: teruggave, terugbetaling. Eerherstel valt hier dus niet onder.
Nederland hanteert bij restitutie de in 1998 vastgelegde Washingtons Principles, maar past die op sommige punten aan. De oorspronkelijke eigenaar is niet de enige belanghebbende, maar een museum kan zich soms beroepen op het belang van een kunstwerk voor het betreffende museum. Dat heeft buiten Nederland veel onbegrip gegeven. Gelukkig is men in 2021 overstag gegaan en hanteert men de oorspronkelijke uitgangspunten.
Revindicatie
Bij Van Dale vond ik dit begrip niet, maar op internet vond ik het als volgt omschreven:
Revindicatie is het recht van de eigenaar van een roerende of van een onroerende zaak om die van eenieder die deze zaak zonder recht onder zich heeft op te eisen (artikel 5:2 BW).
Vordering
Rechtsbetrekking, krachtens dewelke de één, (schuld)eiser, gerechtigd is te ontvangen hetgeen de ander, de schuldenaar, verplicht is, aan die een te geven – of voor die een te doen dan wel na te laten. Vordering betekent: eis.
Synoniemen zijn: aanspraak, eis, claim.
Wiedergutmachung
De vertaling van rechtsherstel naar het Duits is Wiedergutmachung. Dat begrip gaat verder dan alleen rechtsherstel.
Wiedergutmachung omvat ook een poging om het gedane onrecht goed te maken. Bijvoorbeeld door een schadevergoeding of revindicatie. Wij vinden dat een begrip dat recht doet (of het in ieder geval probeert te doen) aan het onrecht dat mensen in die tijd is aangedaan.
Oorlogsgetroffenen
Het NIOD bedoelt hiermee:
burgers, die tijdens de Tweede Wereldoorlog op de één of andere manier getroffen zijn door de Duitse of de Japanse bezetting.
Het begrip oorlogsgetroffenen evalueerde.
Dit begrip werd in het jaar 2000 zo gedefinieerd:
een persoon die met het oog op de verwerking van leed dat een gevolg is van ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog ondersteuning behoeft.
In het jaar 2007 noemde de overheid oorlogsgetroffenen:
zij, die door of in verband met gebeurtenissen tijdens of ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog schade aan hun gezondheid hebben opgelopen, alsmede hun nagelaten betrekkingen, jegens wie de overheid een bijzondere solidariteitsplicht voelt.
Roof of ontrechting
Ontrechting is een proces dat, anders dan diefstal en roof, erop is gericht om specifieke categorieën mensen uit de rechtsorde te verwijderen door hen systematisch aan te tasten in hun capaciteiten om als rechtssubject aan het rechtsverkeer deel te nemen. (Bron dissertatie Wouter Veraart 2005)
Billijkheidsrechtspraak
Deze rechtspraak, met de nadruk op belangenafweging en het sluiten van compromissen, is geen geschikte methode om de stelselmatige ontrechting van specifieke groepen burgers ongedaan te maken.
In Nederland was dat (en is dat deels nu nog) de norm.
Onze mening (geen juristen)
In de praktijk blijken er twee manieren te zijn in de wijze van restitutie van bijvoorbeeld onterecht onteigende goederen.
Nederland laat de oorspronkelijke eigenaar in discussie gaan met de koper ervan. De hierboven genoemde billijkheidsrechtspraak. Daarmee ontneem je de oorspronkelijke eigenaar een deel van zijn rechten en geef je de koper meer rechten. De oorspronkelijke eigenaar moet daarbij altijd genoegen nemen met een compromis. Met minder dan waar hij/zij recht op heeft.
Wij vinden dat onjuist en zijn bij restitutie voorstander van een ander principe.
Geef om te beginnen de oorspronkelijke eigenaar gewoon zijn eigendommen terug. Uiteraard nadat de eigendomsrechten vast staan, maar zonder enige discussie. Daarmee is het probleem van de oorspronkelijke eigenaar opgelost.
Daarna heeft de koper een probleem met degene waarvan hij de eigendommen had gekocht. Te goeder trouw of ook niet, maar die twee partijen moeten dan samen uitvechten hoe het verder moet.
Die discussie hoort in onze ogen niet het probleem te worden of te zijn van de oorspronkelijke eigenaar.